Sáng kiến “Vành đai kinh tế con đường tơ lụa” và “Con đường tơ lụa trên biển Thế kỷ XXI” (dưới đây viết tắt là “Một vành đai, một con đường”) do Trung Quốc đề xướng có quan hệ mật thiết đến chiến lược phát triển của các quốc gia và vùng lãnh thổ nằm dọc theo tuyến đường và có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong phát triển kinh tế của các quốc gia này đồng thời mở ra cơ hội hợp tác khu vực. Đường sắt Trung Quốc đã thực hiện nghiêm túc sáng kiến “Một vành đai, một con đường” để phát huy tối đa lợi thế của mạng đường sắt xuyên Âu Á bằng việc lập dự án mở tuyến đường sắt Trung - Âu, tổ chức chạy tàu chuyên tuyến giữa Trung Quốc và Châu Âu, thúc đẩy sự mở cửa ra bên ngoài của Trung Quốc và giao lưu thương mại với các quốc gia nằm dọc theo con đường tơ lụa.

Ý nghĩa và vai trò của tàu container chuyên tuyến trong liên vận Trung - Âu

Trọng tâm của việc xây dựng “Một vành đai, một con đường” bao gồm việc thực hiện đối thoại chính sách giữa Trung Quốc với các nước dọc theo tuyến đường sắt, xây dựng đường sắt và cơ sở hạ tầng thông tin liên lạc, thương mại tự do và lưu thông tiền tệ, những nhân tố này được đặt dưới cơ sở của một chữ “con đường”.

Hiện nay, các hành lang vận tải quốc tế nằm trên 3 hành lang giữa Trung Quốc và Châu Âu: Tây, Trung và Đông. Các dịch vụ tàu chuyên tuyến đã được tổ chức chạy xuyên qua mạng lưới đường sắt các nước thuộc Trung Á và Tây Á - những nước nằm trong vành đai con đường tơ lụa. Vì vậy, có thể nói rằng đây là một hướng rất quan trọng nhằm thực hiện sáng kiến “Một vành đai, một con đường”. Vậy, những ưu điểm của sáng kiến này là gì?

Thứ nhất, các điều kiện ưu tiên được đưa ra để phát triển thương mại giữa các nước Châu Âu và Châu Á.

Các đoàn tàu container chuyên tuyến chạy giữa Trung Quốc và Châu Âu có ưu điểm là chuyên chở khối lượng hàng hóa lớn, giá thành thấp và tốc độ đưa hàng nhanh. So với phương thức vận tải biển, tốc độ đưa hàng bằng đường sắt nhanh gấp 3 lần, so với hình thức vận tải hàng không, giá cước chuyên chở bằng đường sắt chỉ bằng 1/5 lần. Vì vậy, vận tải đường sắt cung cấp một sự lựa chọn khá hấp dẫn khác ngoài vận tải đường biển và đường hàng không giữa Trung Quốc và Châu Âu.

Thứ hai, thúc đẩy sự phát triển và kết nối cơ sở hạ tầng giao thông vận tải giữa châu Á và châu Âu.

Việc chạy thành công các đoàn tàu container chuyên tuyến đã làm sống động nhu cầu thị trường tại các nước dọc theo tuyến đường. Đa số các quốc gia dọc tuyến với thể hiện mong muốn kết nối các tuyến đường sắt biệt lập thành những mạng lưới liên kết hoàn chỉnh nhằm tăng khả năng liên vận hành, đã tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng đường sắt, nâng cao năng lực chuyên chở của mạng lưới đường sắt trong nước.

Thứ ba, dịch vụ tàu container chuyên tuyến giữa Trung Quốc và Châu Âu kéo theo sự phát triển kinh tế của các quốc gia dọc tuyến đường và tối ưu hóa việc bố trí lại sản xuất.

Việc tổ chức chạy tàu container chuyên tuyến giữa Trung Quốc và Châu Âu thúc đẩy sự phát triển các phương thức vận tải khác nhau. Đồng thời xuất hiện hàng loạt các trung tâm logistics, các khu công nghiệp và thương mại để kích thích mạnh phát triển kinh tế, sản xuất và thương mại của các địa phương.

Phương thức thực hiện và hiệu quả đạt được

Kể từ khi bắt đầu chạy tàu container chuyên tuyến Trung Quốc - Châu Âu năm 2011 đến nay, Tổng công ty đường sắt Trung Quốc đã thực hiện một khối lượng công việc khổng lồ và đã đạt được những bước tiến quan trọng trong việc liên lạc, phối hợp với các bộ ngành và doanh nghiệp nội địa và nước ngoài có liên quan, bao gồm tổ chức vận tải, tổ chức nguồn hàng hai chiều, giảm thời gian chạy tàu trên toàn tuyến, hạ giá thành logistics, xây dựng các đầu mối dịch vụ v.v….

Thứ nhất, hoàn thành xây dựng cấu trúc các hành lang đường sắt Trung - Âu. Tuyến hành lang phía Tây đi qua các cửa khẩu Alashankou - Dostyk chủ yếu thu hút nguồn hàng xuất nhập khẩu từ miền Trung và miền Tây Trung Quốc và từ Châu Âu; tuyến hành lang trung tâm đi qua cửa khẩu Nhị Liên chủ yếu thu hút nguồn hàng xuất nhập khẩu từ vùng Hoa Trung, Hoa Bắc và Châu Âu; tuyến hành lang phía Đông đi qua cửa khẩu Mãn Châu Lý chủ yếu thu hút nguồn hàng xuất nhập khẩu của vùng Hoa Đông, Đông bắc và vùng duyên hải Hoa Nam. Hiện tại có tổng số 26 tuyến tàu container chuyên tuyến vận hành theo 3 hành lang trên.

Thứ hai, biểu đồ chạy tàu toàn tuyến đã được hoàn thành. Một khối lượng lớn công việc đã được thực hiện với sự phối hợp của các nước dọc theo các hành lang. Kết quả của của những nỗ lực này là một bảng giờ tàu container cho toàn tuyến từ Trung Quốc sang đến Châu Âu. Những tuyến đã áp dụng bảng giờ tàu là Trùng khánh - Duisburg, Thành Đô - Lodz, Trịnh Châu - Hamburg, Vũ Hán - Pardubice, Tô Châu - Vacsava, Nghĩa Ô - Madrid. Kết quả là toàn bộ thời gian hành trình đã giảm được hơn 2 ngày so với bảng giờ tàu trước đây. Hiện tại, hành trình đoàn tàu hàng có thời gian nhanh nhất không quá 12 ngày, tương đương nhanh gấp 3-4 lần so với vận tải đường biển.

Thứ ba, xây dựng cổng dịch vụ thống nhất trên toàn tuyến. Các trung tâm dịch vụ khách hàng của tàu container chuyên tuyến giữa Trung Quốc và Châu Âu đã được hình thành và hệ thống trao đổi thông tin giữa các đường sắt có đoàn tàu chạy qua về vị trí đoàn tàu trên đường đã đi vào hoạt động. Cứ 2 lần mỗi ngày khách hàng được thông báo về vị trí đoàn tàu. Khách hàng cũng được cung cấp các thông tin khác cũng như dịch vụ tư vấn. Ngoài ra, các trung tâm dịch vụ xử lý vận đơn và giấy tờ đã được thành lập trong đó khách hàng được cung cấp dịch vụ lập chứng từ liên vận, khai báo hải quan và quá cảnh. Hiện tại, một số hệ thống trao đổi thông tin khác đã được xây dựng để cung cấp thông tin về đoàn tàu container giữa Trung Quốc và Nga, Trung Quốc và Kazakhstan, thông qua việc nhập trước thông tin trên các vận đơn và giấy tờ để tiến hành khai báo hải quan điện tử và kiểm tra trước chứng từ, thời gian làm thủ tục ở biên giới được rút ngắn hơn nữa, trong đó, thời gian dừng tại cửa khẩu Dostyk được rút xuống còn 5 giờ, thời gian dừng tại cửa khẩu Iletsk được rút xuống còn 2-4 giờ, thời gian dừng tại cửa khẩu Brest được rút xuống còn 5 giờ, thời gian dừng tại cửa khẩu Malaszewicze được rút xuống còn 10 giờ.

Thứ tư, giảm mạnh giá dịch vụ logistics cho cả hành trình. Sau nhiều lần đàm phán với các đường sắt Nga, Kazakhstan cũng như các công ty đường sắt châu Âu trên nguyên tắc cùng phát triển và cùng có lợi, thực hiện nguyên tắc mối quan hệ tỷ lệ về khối lượng và giá cả để có chính sách ưu đãi cho đoàn tàu container chuyên tuyến. Hiện tại, giá cước của cả hành trình đã giảm hơn 20% so với lúc mới thông xe, sức cạnh tranh của tàu container chuyên tuyến giữa Trung Quốc và châu Âu trong thị trường logistics quốc tế được nâng cao rõ rệt.

Thứ năm, chất lượng vận tải của tàu container chuyên tuyến được nâng cao toàn diện. Các trung tâm điều độ được thành lập ở trụ sở Tổng công ty đường sắt và các Cục đường sắt có chỉ định nhân viên chuyên trách tổ chức điều phối tập kết, cấp xếp, theo dõi hành trình container. Kể từ khi chạy tàu chuyên tuyến đến nay, ngoài ảnh hưởng bất khả kháng do thời tiết xấu như gió mạnh thì tỷ lệ đi đến đúng giờ đạt 100%, mỗi ngày tàu chạy được 1300km. Mức độ an toàn cho hàng hóa được đảm bảo, container tàu chuyên tuyến được trang bị khóa chống trộm điện tử, thực hiện giám sát từ xa. Bảo hiểm hàng hóa cho phép khách hàng giảm thiểu rủi ro tổn thất hàng hóa. Một hệ thống phối hợp được xây dựng tại các quốc gia dọc tuyến đường sắt và một hệ thống kiểm soát và phòng ngừa thống nhất đảm bảo sự an toàn vận tải hàng hóa.

Thứ sáu, tăng cường công tác phối hợp. Thành lập phương thức phối hợp cho tàu container chuyên tuyến ở trong nước và ngoài biên giới, thường xuyên phối hợp giữa các cơ quan chính phủ, doanh nghiệp các quốc gia dọc tuyến nhằm tối ưu bảng giờ tàu, giảm giá thành vận tải hàng hóa, thu hút thêm những luồng hàng mới, nâng cao an toàn vận tải v.v.. . Trong khuôn khổ chiến lược “đi ra ngoài”, thông qua việc thành lập các chi nhánh, các trung tâm loigistics để tập kết và phân phối hàng hóa ở nước ngoài, thực hiện thu hút hàng hóa đi chiều ngược lại nhằm tạo xu hướng tăng trưởng ổn định, liên tục cho luồng hàng hai chiều.

Thứ bảy, thúc đẩy vận chuyển hàng hóa giao dịch qua thương mại điện tử. Sau khi SMGS hủy bỏ việc hạn chế vận chuyển bưu phẩm và chuyển phát nhanh, Tổng công ty đường sắt Trung Quốc đã tổ chức triển khai chạy thử tàu chở bưu phẩm giữa Trung Quốc và châu Âu. Nhiều cuộc làm việc với các cơ quan Hải quan và bưu điện tại các nước có quan tâm cũng như với tổ chức Liên minh Bưu chính Quốc tế nhằm tổ chức vận tải bưu phẩm và thống nhất mẫu phiếu gửi bưu điện bằng đường sắt, phát triển nghiệp vụ logistics thương mại điện tử quốc tế.

Qua 5 năm phát triển, tàu container chuyên tuyến đã trở thành một phương thức logistics mới, nhanh, an toàn, thân thiện với môi trường, nhận được sự quan tâm và đón chào đặc biệt của quốc tế, thành công của tàu chuyên tuyến được biểu hiện trên 3 mặt:

1. Sự mở rộng nhanh chóng về mạng lưới các tuyến. Ban đầu, tàu container chuyên tuyến chỉ chạy từ một số thành phố như Thành Đô, Trùng Khánh. Hiện tại, các đoàn tàu xuất phát từ 14 thành phố ở Trung Quốc đến ga cuối cùng tại 11 thành phố thuộc 7 quốc gia ở nước ngoài.
2. Chủng loại hàng hóa ngày càng phong phú. Các mặt hàng chuyên chở bằng tàu container chuyên tuyến ban đầu chỉ bao gồm hàng công nghệ cao như điện thoại, máy tính nay đã dần mở rộng về chủng loại như quần áo, giày dép, xe hơi và phụ tùng xe hơi v.v.. .
3. Khối lượng chuyên chở tăng gấp nhiều lần. Năm 2015 tổ chức chạy 815 đoàn tàu container chuyên tuyến, gấp 2,7 lần so với năm 2014 và gấp 1,8 lần tổng số đoàn tàu tính từ năm 2011. Đặc biệt là tốc độ tăng trưởng theo tỷ trọng về số đoàn tàu chạy chiều về liên tục đạt mức cao. Năm 2015 tổ chức chạy 265 đoàn tàu chạy chiều về, tăng 8,5 lần so với cùng kỳ và bằng 48% số hành trình chiều đi, tháng 12 năm 2015 lần đầu tiên số đoàn tàu chiều về đã nhiều hơn số đoàn tàu chiều đi. Tàu container chuyên tuyến giữa Trung Quốc và châu Âu dần dần nhận được sự công nhận của khách hàng quốc tế và từ một thương hiệu của Trung Quốc nhanh chóng trở thành thương hiệu quốc tế.

Hướng phát triển chủ đạo của tàu container chuyên tuyến giữa Trung Quốc và châu Âu

Dựa trên sự phát triển nhanh của tàu container chuyên tuyến giữa Trung Quốc và châu Âu, Tổng công ty đường sắt Trung Quốc đã căn cứ theo các yêu cầu đẩy mạnh việc xây dựng chiến lược “Một vành đai, một con đường” để hướng tới tăng sự cạnh tranh của loại hình tàu chuyên tuyến nhờ vào tốc độ đưa hàng nhanh, hành trình chính xác, an toàn và thân thiện với môi trường. Hiện tại, công việc đang được triển khai theo 4 hướng sau:

Thứ nhất, cải tiến mô hình chạy tàu container chuyên tuyến giữa Trung Quốc và Châu Âu theo hướng “kết hợp giữa đường chính tuyên và đường nhánh” và dựa trên nguyên tắc giao hàng “từ kho đến kho” để phát triển các dịch vụ logistics liên vận quốc tế tập kết trung chuyển, áp dụng các phương thức trung chuyển container, trung chuyển toa xe để thực hiện việc chạy tàu trung chuyển, tập kết giữa 78 thành phố của Trung Quốc với 11 thành phố của Châu Âu; Đồng thời triển khai vận chuyển hàng rời trên các đoàn tàu container chiều về cũng như có chính sách ưu đãi giảm giá cho các container trả rỗng. Thêm vào đó, tăng cường tổ chức các đoàn tàu xếp lẫn container rỗng và nặng. Vì vậy có thể tổ chức chạy tàu container từ nhiều điểm tại nhiều quốc gia Châu Âu đến 11 địa điểm chủ yếu của Trung Quốc thông qua phương thức chạy tàu trung chuyển, tập kết.

Thứ hai, đẩy mạnh việc sử dụng công nghệ thông tin và kỹ thuật số. Việc trao đổi thông tin với các bộ phận hải quan và các cơ quan giám sát của chính phủ, cũng như với các cơ quan đường sắt nước ngoài được đẩy mạnh. Việc trao đổi thông tin để thực hiện đăng ký và khai báo hải quan theo lịch trình của chuyến tàu đã đạt được tiến bộ lớn. Thời gian để khai báo hải quan ở cửa khẩu và thời gian sang toa được kiểm soát không vượt quá 12 tiếng nhằm đảm bảo hành trình từ Trung Quốc đến Châu Âu. Xây dựng cổng thông tin cho đoàn tàu contaner chuyên tuyến, cung cấp dịch vụ tư vấn, theo dõi thông tin vị trí hàng hóa, yêu cầu cung cấp giá cước và báo giá, lập vận đơn liên vận, khai báo hải quan, thanh toán điện tử v.v..

Thứ ba, phát triển vận chuyển bưu kiện bằng tàu chuyên tuyến bao gồm cả những kiện hàng đặt mua qua thương mại điện tử.

Theo dự báo của Bộ Thương mại Trung Quốc, trong năm 2016, thương mại điện tử qua phương thức mua bán hàng online thông qua internet quốc tế tại Trung Quốc sẽ đạt giá trị 6,5 nghìn tỷ Nhân dân tệ, và trong những năm tới, thương mại điện tử có triển vọng đạt 20% tổng kim ngạch thương mại xuất nhập khẩu của Trung Quốc. Tàu container chuyên tuyến Trung Quốc - Châu Âu cũng nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường này. Với sự giúp đỡ của các cơ quan hải quan và bưu chính, việc gửi bưu kiện quốc tế chuyển phát nhanh tiếp tục phát triển một cách tích cực, do đó, tạo nền tảng cho việc chuyển phát bưu điện thường xuyên bằng tàu container chuyên tuyến.

Thứ tư, tăng cường các kênh liên lạc với các đối tác nước ngoài.   

Nhờ việc mở các cơ quan đại diện ở nước ngoài và một hệ thống kinh doanh trong nước, một mạng lưới tàu chuyên tuyến giữa Trung Quốc và Châu Âu bao phủ toàn bộ Châu Âu và các quốc gia chủ yếu ở khu vực Trung Á đã được hình thành. Các dịch vụ logistics quốc tế cung cấp dịch vụ trên toàn tuyến có tàu chuyên tuyến chạy qua.. Trong khi đó, các quốc gia liên quan và các tổ chức quốc tế đã được mời đến Trung Quốc để tham dự các cuộc họp phối hợp và các diễn đàn cấp cao để cùng thúc đẩy chạy tàu container thường xuyên trên cơ sở cùng nỗ lực và chia sẽ kinh nghiệm.

 Ban HTQT&KHCN dịch từ Tạp chí OSZD Kỳ II/2016