Tự do hóa thị trường vận tải hành khách, cải cách vận tải hàng hóa và nợ công ty ngày càng tăng là những thách thức lớn mà ông Jean-Pierre Farandou, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Đường sắt Quốc gia Pháp (SNCF) phải đối mặt khi nhận nhiệm vụ vào tháng 11/2019. Covid-19 đã gia tăng động lực cho vai trò của ông. Trong một phỏng vấn độc quyền, ông Farandou đã nói với phóng viên David Haydock về triển vọng của SNCF trong thập kỷ tới.

Ông Jean-Pierre Farandou nhậm chức Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc điều hành SNCF từ tháng 11/2019 thay cho ông Guillaume Pepy, người đã giữ vị trí này trong vòng 12 năm. Không giống như người tiền nhiệm, ông Farandou đã dành cả sự nghiệp của mình cho SNCF, kinh qua nhiều vị trí khác nhau, trong đó có tám năm lãnh đạo Keolis - đơn vị vận hành giao thông đô thị của SNCF tại Pháp và nước ngoài.

Ông Farandou nhậm chức vào thời điểm quan trọng. SNCF với 270.000 nhân viên trên toàn cầu và doanh thu 33 tỷ Euro hàng năm sẽ nhanh chóng phải đối mặt với cạnh tranh trong vận hành dịch vụ hành khách đường dài, địa phương và nội đô, trong khi đạo luật mới về di chuyển sẽ cho phép chính quyền địa phương đảm nhận quyền sở hữu kết cấu hạ tầng đường sắt. Đồng thời, các công ty con vận tải hàng hóa đường sắt của SNCF đang được tái cơ cấu để loại bỏ các khoản lỗ thường xuyên và một kế hoạch đầy tham vọng được khởi động nhằm tăng gấp đôi thị phần vận tải hàng hóa đường sắt vào năm 2030.

Có thể nói năm đầu tiên lãnh đạo của ông Farandou là một năm đầy sóng gió. Đình công trên toàn quốc chống lại cải cách lương hưu, ngay sau đó đại dịch Covid-19 xảy ra và giãn cách xã hội làm vận tải đường sắt suy thoái. Sau khi phục hồi tương đối, một đợt giãn cách mới bắt đầu vào ngày 30/10 và SNCF lại phải hạn chế các dịch vụ vì hành khách được khuyến khích hạn chế đi lại bằng tàu hỏa.

Tác động của Covid đã được phản ánh trong kết quả kinh doanh sáu tháng đầu năm của SNCF. Tổng doanh thu giảm 21% dẫn đến khoản lỗ 2,4 tỷ Euro. SNCF Mobility, đơn vị vận chuyển hành khách liên tỉnh thường đóng góp 20% tổng doanh thu, bị thiệt hại nhất với doanh thu giảm 57,5%. Vào cao điểm của giai đoạn giãn cách từ giữa tháng 3 đến giữa tháng 5/2020, SNCF chỉ vận hành 7% tàu cao tốc TGV, 16% tàu khách địa phương và 34% các dịch vụ nội đô tại Paris. Vận tải hàng hóa giảm 30%, chủ yếu do tạm dừng xây dựng các công trình, ngành công nghiệp ô tô ngừng sản xuất và cả hai điều này đã ảnh hưởng đến các nhà sản xuất thép. SNCF đã đối phó bằng cách cho tạm nghỉ việc một số nhân viên theo chương trình hỗ trợ của chính phủ và trì hoãn hoặc từ bỏ một số khoản mục đầu tư.

Sau giãn cách, các dịch vụ tại Paris gần như trở lại bình thường với việc vận hành 87% tàu địa phương và 70% tàu cao tốc TGV. Vận tải hàng hóa bằng đường sắt quay trở lại mức 85% như trước đại dịch.

Dịch vụ hành khách thông thường đã được công bố cho một số kỳ nghỉ hè nhưng SNCF buột phải cắt giảm một số dịch vụ cao tốc TGV do số chỗ đặt quá ít. Kết quả là tàu TVG chỉ chuyên chở 2 triệu hành khách trong tháng 7 và tháng 8, đạt 85% so với cùng kỳ 2019, nhưng để đạt được con số này SNCF đã phải giảm giá vé đáng kể.

Sau khi người dân trở lại làm việc và học sinh trở lại trường học, doanh thu tàu cao tốc TGV trong tháng 9/2020 chỉ bằng 50% so với cùng kỳ 2019 trong khi tàu nhanh khu vực (TER) giảm 25% và các dịch vụ nội đô chỉ đạt 35%. Vận tải phục vụ công việc bị giảm nhiều do hủy các hội chợ thương mại và tiếp tục làm việc tại nhà. Các dịch vụ hành khách quốc tế bị ảnh hưởng nặng nề, ví dụ như trong tháng 9/2020, các đoàn tàu Eurostar từ London đến Paris và Amsterdam chỉ chuyên chở bằng 11% so với cùng kỳ 2019.

Ảnh hưởng của đợt giãn cách mới, bắt đầu từ ngày 30/10, có vẻ bớt khốc liệt hơn bởi đã có nhiều nỗ lực để duy trì hoạt động công nghiệp, trong khi các trường học vẫn mở cửa; mặt khác dịch vụ tàu nội đô bị ảnh hưởng nặng nề do thông báo làm việc tại nhà của chính phủ. Sẽ có ít hoặc thậm chí không có vận chuyển khách du lịch giữa các khu vực bị phong tỏa.

Ông Farandou cho biết SNCF khó có thể dự báo kết quả cho năm 2021. Ông nói rằng mọi người ngạc nhiên với “làn sóng thứ hai” của Covid hiện nay và số lượng hành khách đi lại trong năm 2021 sẽ phụ thuộc vào tỷ lệ nhiễm bệnh và những quyết định của chính phủ nhằm hạn chế tác động của Covid đến hệ thống y tế. Ông Farandou hy vọng rằng sớm có vắc xin vào giữa năm 2021 và cuộc sống của người dân cũng như hoạt động vận tải đường sắt có thể trở lại bình thường.

Mặc dù những thăm dò hiện nay dự đoán rằng một số người tránh đi tàu hỏa do lo ngại về Covid và việc họ sử dụng ô tô cá nhân đã góp phần làm tắc nghẽn giao thông và ô nhiễm môi trường. Bằng chứng rõ ràng cho thấy công chúng thậm chí lo ngại hơn về việc sử dụng phương tiện hàng không và điều này có lợi cho đường sắt. Ông Faradou cho biết “Chúng tôi không nghĩ rằng hành khách sẽ ngừng sử dụng tàu hỏa - sẽ có rất ít rủi ro bị nhiễm virus khi đi lại bằng tàu hỏa. Công việc vệ sinh các đoàn tàu được tăng cường và tất cả các đoàn tàu được khử khuẩn một hoặc hai lần mỗi ngày. Việc đeo khẩu trang là bắt buộc tại tất cả các nhà ga và trên tất cả các đoàn tàu”.

Tái khởi động nước Pháp

Ngày 3/9/2020, chính phủ Pháp công bố gói viện trợ “Tái khởi động nước Pháp” nhằm thúc đẩy nền kinh tế, bao gồm 4,7 tỷ Euro cho SNCF. Trong số này, khoảng 4,1 tỷ Euro sẽ được phân bổ cho đơn vị quản lý kết cấu hạ tầng SNCF Network để tiếp tục hỗ trợ các dự án hiện đại hóa mạng lưới. 600 triệu Euro còn lại để tái khởi động dịch vụ tương lai. Chính phủ cũng hỗ trợ vận tải hàng hóa đường sắt bằng cách miễn toàn bộ phí phí sử dụng đường năm 2020 và giảm một nửa cho năm 2021.

SNCF chưa đề xuất hỗ trợ tài chính trực tiếp từ chính phủ để hỗ trợ vận hành, không giống như Hàng không Quốc gia Pháp đã nhận được lời hứa 7 tỷ Euro vào tháng 4/2020. Cùng lúc đó, SNCF sẽ giảm số lượng tàu cao tốc TGV và các dịch vụ liên thành phố để phù hợp với nhu cầu trong khi các hội đồng địa phương, gồm cả Ile-de-France (vùng thủ đô của nước Pháp, bao gồm 8 tỉnh là Essonne, Hauts-de-Seine, Paris, Seine-Saint-Denis, Seine-et-Marne, Val-de-Marne, Val-d'Oise, Yvelines) sẽ quyết định có nên giảm các dịch vụ liên tỉnh và TER hay không.

Ông Farandou không bình luận về báo cáo hiện nay rằng SNCF bắt đầu bán hạ giá mảng kinh doanh toa xe hàng Ermewa và khả năng sẽ bán thêm tài sản. Trong khi chính quyền trung ương đã hứa sẽ xử lý một phần nợ trước đây của tập đoàn liên quan đến xây dựng kết cấu hạ tầng thì SNCF vẫn bị đè nặng bởi các khoản nợ khác, chẳng hạn như khoản nợ 5 tỷ Euro được tích lũy do khoản lỗ trong 15 năm qua của Fret SNCF - đơn vị chuyên vận tải hàng hóa.

Ông Farandou cho biết “SNCF sẽ tiếp tục đầu tư ở mức rất cao, đặc biệt trong việc khôi phục mạng lưới. Tuy nhiên, khủng hoảng Covid đã có ảnh hưởng không thể tránh khỏi đối với các dự án ít cấp bách hơn nên chúng tôi đã thống nhất chậm giao các đoàn tàu cao tốc TGV mới với Alstom, hoãn cải tạo các đề-pô bảo trì và tạm dừng các chương trình đào tạo ít cấp bách hơn. Các dịch vụ TGV có thể phải đối mặt với “giảm về cơ cấu” trong kinh doanh bởi gia tăng làm việc tại nhà và các hội nghị trực tuyến. Điều này cũng do tác động của Covid và SNCF đã phải điều chỉnh giá vé cũng như tiếp thị để bán hết số chỗ đảm bảo vận tải riêng tư và thư giãn hơn.”

Chính phủ cứu trợ cho Hàng không Pháp với điều kiện hủy bỏ tất cả các chuyến bay nội địa có hành trình dưới 2 giờ 30 phút ở những nơi có phương án thay thế bằng đường sắt như tuyến Paris - Nantes và Paris - Bordeaux. Mặc dù có lợi cho SNCF nhưng số lượng hành khách tương đối thấp so với công suất của các đoàn tàu trên những tuyến này - một đôi tàu TGV Duplex có thể chở trên 1000 hành khách - nhiều hơn gấp 5 lần so với các chuyến bay tương đương.

Ông Farandou khẳng định rằng ông mong thấy SNCF quay lại các hoạt động cốt lõi phục vụ chạy tàu tại Pháp. Ông nói “những gì công chúng mong muốn là các đoàn tàu đúng giờ, tiện nghi và được bảo trì tốt, các nhà ga tiện nghi và việc của chúng tôi là cung cấp những dịch vụ này.”

Tuy nhiên, ông thẳng thừng bác bỏ ý kiến rằng tập đoàn có thể bán công ty con Geodis chuyên về vận tải đường bộ, công ty này đóng góp khoảng một phần tư doanh thu của tập đoàn vì người ta tranh luận rằng đa dạng hóa hoạt động đồng nghĩa với việc có nhiều rủi ro hơn.

Một doanh nghiệp quốc tế mới đang thực hiện theo kế hoạch là giới thiệu tàu TGV giá rẻ ở Tây Ban Nha với tên gọi Ouigo giống như ở Pháp. Ông Farandou cho biết “Nghiên cứu thị trường của chúng tôi cho thấy rõ rằng thị trường Tây Ban Nha mong muốn các đoàn tàu giá thấp, chi phí thấp”. Mặc dù Covid gây ra một số nghi ngờ về việc khai trương các dịch vụ, ông Farandou tin rằng một khởi đầu tương đối tốt đẹp trên tuyến Madrid - Barcelona sẽ cho phép tích lũy kinh nghiệm cho cả năm 2021 và cũng sẽ là bài học cho các tuyến Madrid - Valencia và Seville. SNCF dự kiến tỷ lệ chiếm chỗ ban đầu là 60-70% và tăng lên 85-90% sau khi triển khai các dịch vụ.

Các cuộc đình công

Khi nhậm chức vụ Giám đốc điều hành vào tháng 11/2019, ông Farandou đã có một loạt bài phát biểu, trong đó ông nói rằng ông mong muốn thay đổi tương tác với nhân viên và mang lại "hòa bình xã hội". Đồng thời, ông lên án các cuộc đình công tự phát là "không thể chấp nhận được". Trong thời điểm khó khăn lúc đó, ông nói rằng ông muốn cải thiện điều kiện làm việc hàng ngày cho nhân viên đường sắt và nói rằng một số tòa nhà hiện đang được sử dụng "không đúng mục đích". Ông cũng đồng ý với hành khách rằng nên có thêm nhân viên ở các cửa vé; điều này xảy ra sau nhiều năm căng thẳng về tầm quan trọng của Internet, và cắt giảm nhân viên tại các ga vắng khách.

Vào tháng 7/2020, ông Farandou trình bày kế hoạch “Mọi người là SNCF” với mục tiêu là đưa SNCF trở thành "quán quân về dịch chuyển bền vững" vào năm 2030. Kế hoạch tập trung vào bốn chủ đề:

• Con người - làm cho mọi người mong muốn làm việc cho SNCF với trọng tâm là đào tạo suốt đời
• Phân quyền - 11 điều phối viên khu vực đã được phân công để liên lạc với chính quyền địa phương, ngành đường sắt và các tổ chức khác, sau đó đưa ra các chiến lược phát triển khu vực
• Môi trường - gồm việc giảm 25% các hóa đơn nhiên liệu trong vòng 05 năm, giảm khí thải, và
• Số hóa - 5000 nhân viên và 2 tỷ Euro trong doanh thu, với việc đầu tư vào đào tạo cho tất cả mọi người, đặc biệt trong việc thu thập số liệu.

Ông Farandou nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân quyền. Ông nói “SNCF hiện quá tập trung. Mỗi người tại SNCF sẽ đưa công ty đến gần hơn với các địa phương và chính sách của họ.” Rõ ràng SNCF sẽ chỉ có được các hợp đồng vận hành TER nếu có cùng quan điểm với chính quyền các địa phương.

SNCF và các chính phủ kế tiếp của Pháp đã tranh cãi về việc trì hoãn đấu thầu cạnh tranh để vận hành các dịch vụ hành khách và các tổ chức công đoàn của Pháp công khai phản đối ý tưởng này. Tuy nhiên, vì lợi ích của cạnh tranh bình đẳng và khả năng cạnh tranh của đường sắt, Liên minh Châu Âu EU đã thúc đẩy quá trình này. Năm 2019, đã đấu thầu cạnh tranh các dịch vụ đường dài không được trợ cấp và Trenitalia (đơn vị vận hành đoàn tàu của Italia) dự định bắt đầu các dịch vụ cao tốc giữa Paris và Milan vào năm 2021. Tổ chức hợp tác Railcoop (tổ chức hợp tác đường sắt của Pháp) dự định vận hành các dịch vụ liên tỉnh trong nước trên các tuyến SNCF không còn hoạt động vào năm 2022.

Theo quy định của EU, các dịch vụ nghĩa vụ công (PSO) được trợ cấp - các dịch vụ địa phương và ngoại ô thành phố - phải được đấu thầu từ năm 2023 mặc dù chính phủ Pháp đã khuyến khích tiến hành triển khai thử nghiệm trước thời hạn này. Tuy nhiên, gần nửa các địa phương của Pháp đã tiến hành quy trình này. Các địa phương này công bố rằng họ mong muốn giảm chi phí xuống 30% và cải thiện các dịch vụ.

Các công ty của Pháp, gồm cả công ty con Keolis của SNCF, có nhiều kinh nghiệm về đấu thầu các hợp đồng và vận hành các đoàn tàu bên ngoài nước Pháp. Ông Farandou cho biết chiến lược của SNCF sẽ là đấu thầu tất cả các hợp đồng, bắt đầu bằng mời thầu của chính quyền trung ương cho các dịch vụ liên tỉnh từ Nantes đến Bordeaux và Lyon. Ông nói: “Các điều khoản của hợp đồng liên quan đến đầu máy toa xe và biểu đồ chạy tàu sẽ khá ràng buộc nhưng SNCF có thể đổi mới sáng tạo trong một số lĩnh vực. Tuy nhiên, không thể đưa ra bất kỳ thông tin chi tiết nào”. Ông Farandou cũng tin tưởng rằng hạn mức đấu thầu trong mùa hè năm 2021 có thể không thực hiện do Covid-19.

Đối với các dịch vụ địa phương, các khu vực Sud-Paca, Grand Est và Hauts-de-France đã mời thầu. Ông Farandou bác bỏ những so sánh giữa các chi phí hoạt động của SNCF cho các dịch vụ địa phương so với chi phí ở Đức.

Ông nói “Đức có mật độ dân số đông hơn ở Pháp, do đó các dịch vụ kém thường xuyên hơn và các nguồn tài nguyên được sử dụng ít hơn. SNCF có thể giảm các chi phí và giành được các hợp đồng - nhiều hợp đồng được ký gần đây với các địa phương của Pháp liên quan đến giảm chi phí trong khoảng thời gian vài năm. Việc cải thiện dịch vụ sẽ phụ thuộc vào việc nâng cấp hiện trạng mạng lưới, công việc đang được thực hiện trong giai đoạn hiện nay.”

Green Speed (Tốc độ xanh)

SNCF nắm giữ phần lớn cổ phần trong Eurostar - đơn vị vận hành các đoàn tàu cao tốc từ London đến Paris, Amsterdam và tại Thalys - đơn vị vận hành tại Paris, Amsterdam và Cologne. Tình cờ ông Farandou lại đứng sau việc thành lập Thalys vào năm 1997. Năm 2019, có thông báo rằng Eurostar và Thalys sẽ được sáp nhập vào năm 2021 dưới thương hiệu mới là Green Speed (Tốc độ Xanh). Ông Farandou xác nhận rằng việc sáp nhập sẽ được tiến hành càng sớm càng tốt để hưởng lợi từ sự hợp lực và hiệu quả kinh tế theo quy mô.

Với đội tàu gần 30 năm tuổi của Thalys, ưu tiên hàng đầu là mua đầu máy toa xe thông thường. Ông Farandou cũng xác nhận rằng dịch vụ trực tiếp mới giữa London và Đức sẽ là ý tưởng cho công ty được sáp nhập.

Ngày 14/6/2020, Tổng thống Pháp, ông Emanuel Macron, ghi nhận đóng góp của đường sắt trong việc giảm thiểu ô nhiễm và sự nóng lên toàn cầu, đồng thời kêu gọi khởi động lại các chuyến tàu đêm mà hầu hết bị hủy bỏ vào năm 2017 vì lý do tài chính, để bảo vệ các tuyến nhánh nhỏ và khởi động lại vận tải hàng hóa bằng đường sắt. Chính phủ đã yêu cầu SNCF khôi phục các chuyến tàu đêm trên tuyến Paris - Tarbes/ Hendays và Paris - Nice vào năm 2022. Điều này trước tiên sẽ liên quan đến việc phục hồi và hiện đại hóa các toa xe khách Corail đã 40 năm tuổi.

SNCF đã lên kế hoạch thực hiện nghiên cứu thị trường về các tuyến đường, giá cả và đang điều tra cả đầu máy toa xe đã qua sử dụng cũ và đầu máy toa xe mới. Tập đoàn cũng thăm dò việc triển khai các dịch vụ quốc tế như Paris - Berlin với các đối tác như DB (Đường sắt Quốc gia Đức). Ông Farandou cho biết: “Chúng tôi sẽ hướng đến một thế hệ khách du lịch mới, những người muốn tránh đi máy bay và không sở hữu ô tô để sử dụng những chuyến tàu này".

Về vấn đề SNCF nghiên cứu công nghệ mới như vận hành đoàn tàu tự động (ATO), ông Farandou cho biết trong giai đoạn đầu, ATO có khả năng được sử dụng để dịch chuyển các đoàn tàu rỗng và để dồn dịch tại các bãi hàng. Ông Farandou nói: “ATO trên các tuyến chính có thể được kết nối với việc triển khai định vị các đoàn tàu và lắp đặt ERTMS (Hệ thống Quản lý Giao thông Đường sắt châu Âu). ERTMS thực sự quan trọng đối với giải pháp cho các vấn đề về năng lực.”

Việc sử dụng ERTMS đầu tiên trên tuyến cao tốc Paris - Lyon sẽ giúp tăng năng lực từ 13 lên 16 đoàn tàu mỗi chiều trong 1 giờ và đã triển khai công việc liên quan đến dự án này.

Ông Farandou nói rằng mặc dù đại dịch Covid-19 nhưng ông rất lạc quan về tập đoàn SNCF trong 10 năm tới. Ông miêu tả Covid-19 như là một “thiên thạch” va vào hành tinh SNCF và có thể ảnh hưởng đến SNCF trong hai năm nhưng tất nhiên là không thể thổi bay hành tinh.

Đôi nét về ông Jean-Piere Farandou

Trước khi nhậm chức Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc điều hành SNCF vào tháng 01/2020, ông Faradou là Chủ tịch điều hành của Keolis - công ty vận tải đa quốc gia chuyên vận hành hệ thống giao thông công cộng. Sau khi tốt nghiệp ngành kỹ thuật từ Trường Mines ParisTech, ông Faradou bắt đầu sự nghiệp tại công ty khai thác mỏ Amax của Mỹ trước khi làm việc cho SNCF vào năm 1981.

Năm 1993, ông được bổ nhiệm làm giám đốc dự án tuyến cao tốc Paris - Lille trước khi tiếp tục xây dựng cơ cấu pháp lý cho Thalys International (Công ty vận hành tàu cao tốc giữa Pháp - Bỉ), nơi ông là Tổng Giám đốc giai đoạn 1993-1998.

Ông Faradou lãnh đạo khu vực SNCF Rhon Alpes giai đoạn năm 2002 đến cuối năm 2004 khi ông tham gia Keolis với vai trò ban đầu là giám đốc Keolis Lyon, đơn vị vận hành các dịch vụ xe buýt, tàu điện ngầm, tàu điện trong thành phố Pháp.

Năm 2006, ông được bổ nhiệm làm Giám đốc SNCF Proximetés (đơn vị điều hành các dịch vụ hành khách địa phương và nội đô) trước khi trở thành Phó Giám đốc điều hành của SNCF Epic (đơn vị cung cấp các giải pháp di chuyển) vào tháng 6/2012. Ông được bổ nhiệm làm Chủ tịch Keolis vào tháng 8/2012.

Theo Tạp chí International Railway Journal

Số 12, tháng 12/2020