Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Bộ GTVT về việc chấm dứt việc xả chất thải trên tàu xuống đường gây ảnh hưởng đến môi trường, Tổng công ty ĐSVN đã lập dự án đầu tư lắp đặt thiết bị vệ sinh tự hoại cho toàn bộ các toa xe khách trên các tuyến đường sắt. Việc lắp đặt thiết bị vệ sinh tự hoại chống xả thải trên đường đã đem lại hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao chất lượng phục vụ hành khách, bảo vệ mội trường, được nhân dân và hành khách ghi nhận.

Đấu thầu đúng quy định, giá thành phù hợp

Dự án “Lắp đặt thiết bị xử lý chất thải sinh hoạt trên các toa xe khách" được Tổng công ty Đường sắt VN quyết định đầu tư từ tháng 1/2014 theo chỉ đạo của Bộ GTVT với mục tiêu cải tạo, lắp đặt thiết bị thu gom chất thải sinh hoạt trên các toa xe khách, nhằm chấm dứt xả thải ra môi trường. Dự án này triển khai lắp đặt thiết bị cho 821 toa xe khách với tổng trị giá trên 168 tỷ đồng, thời gian thực hiện đến hết tháng 10/2015 hoàn thành đưa vào sử dụng. Việc cung cấp thiết bị vệ sinh trên tàu được tổ chức đấu thầu theo quy định. Theo đó, Công ty CP khoa học công nghệ Petech (Petech Corp, VN) trúng thầu với giá bình quân một bộ thiết bị biofast khoảng 150 triệu đồng. Tuy nhiên, do thiết bị Petech không lắp được cho một số loại toa xe vì không lắp được thùng xử lý dưới gầm xe, vì vậy, Petech đã  liên kết với Chodai (Nhật) cung cấp thiết bị xử lý chất thải sinh hoạt cho các toa xe khách của ĐSVN với số lượng 199 bộ thiết bị bio- toilet B50 với đơn giá khoảng trên 110 triệu đồng/bộ và tổng giá trị khoảng 22,5 tỷ đồng. Đồng thời, Chodai tổ chức 4 lớp tập huấn hướng dẫn lắp đặt, bảo dưỡng thiết bị cho 300 lượt cán bộ, nhân viên đường sắt. Thiết bị được bảo hành 3 năm kể từ khi lắp đặt.

Hiện các toa xe khách chất lượng cao mới đưa vào khai thác trên đường sắt VN đều sử dụng thiết bị vệ sinh hiện đại, tránh mùi hôi.

Đặc biệt, trước khi đưa vào sử dụng, Công ty Chodai đã thực hiện việc thử nghiệm thiết bị bio-toilet của Nhật Bản trên mặt đất và thiết kế trên toa tàu cho Đường sắt VN từ năm 2013 đến 2014. Thời điểm đó, Tổng công ty Đường sắt VN đã tổ chức cả hội thảo lựa chọn thiết bị, công nghệ xử lý chất thải trên toa xe khách. Nhưng do có quá nhiều chủng loại toa xe, thiết bị xử lý chất thải lắp đặt trên toa xe khách là mặt hàng đặc thù, phải đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật với từng loại toa xe cũng như các tiêu chuẩn về môi trường, thời gian lắp đặt ngắn, chi phí tiết kiệm nên dự án không nhận được sự quan tâm mặn mà của các nhà sản xuất, cung cấp.

Đặc điểm thiết bị của hai nhà cung cấp Petech và Chodai là tiết kiệm nước. Cụ thể, các thiết bị của Petech dùng men vi sinh, còn của Chodai sử dụng công nghệ xử lý chất thải dạng khô, không sử dụng nước trong quá trình vệ sinh. Mặt khác, hai loại thiết bị có giá thành và chi phí lắp đặt rẻ hơn so với thiết bị vệ sinh tự hoại Micropho (Mỹ) đã lắp đặt trên một số toa xe khách tuyến Thống Nhất trước kia. Ngay từ những năm 2002-2004, thiết bị hiện đại này của Mỹ giá thành đã tới 35.000 USD/1 bộ thiết bị lắp đặt lên toa xe.

Nguyên nhân chính gây mùi là do quá trình sử dụng

Việc lắp đặt thiết bị vệ sinh tự hoại chống xả thải trên đường đã đem lại hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao chất lượng phục vụ hành khách và bảo vệ mội trường. Toàn bộ chất thải trên tàu đều được thu gom và xử lý theo công nghệ vi sinh, chấm dứt hoàn toàn việc xả thải xuống đường, được nhân dân và hành khách ghi nhận. Tuy nhiên, trong quá trình thực tế sử dụng, các thiết bị vệ sinh trên tàu của Petech và Chodai thời gian qua cho thấy vẫn còn một số hạn chế, có mùi hôi. Bên cạnh đó, nhiều hành khách còn cho rằng thiết bị của Chodai có thiết kế không thân thiện (có thiết bị nhào trộn trong bể chứa), không phù hợp với thói quen sử dụng của hành khách nên dễ gây phản ứng, khó chịu.

Về phản ánh này, Công ty Chodai cho biết, thiết bị bio-toilet của Nhật Bản là thiết bị xử lý chất thải sinh hoạt theo nguyên lý dạng khô, hoàn toàn không sử dụng nước. Chất thải và nước tiểu được trộn lẫn với mùn cưa cùng các chế phẩm sinh học sẽ được đảo trộn trong bể xử lý. Nhiệt lượng từ trong bể sẽ làm hóa hơi toàn bộ phần nước có trong chất thải của con người và được hệ thống quạt hút đưa ra bên ngoài. Vì vậy, việc tuân thủ nghiêm ngặt quy trình hướng dẫn sử dụng, vận hành hoạt động, bảo trì, bảo dưỡng thiết bị là yếu tố rất quan trọng. Tại VN, do toa tàu quá đông khách và tàu chạy liên tục 2-3 ngày đêm cùng tập quán dùng nước rửa khiến bể vi sinh bị đọng nước, không sấy khô kịp, nên lên men gây hôi.

Một nguyên nhân quan trọng khác khiến toilet trên tàu có mùi hôi khó chịu là ý thức giữ gìn vệ sinh và thói quen sử dụng nước trong khu vực toilet... làm chết các sinh vật hiếu khí trong bể xử lý.

Hiện nay, toàn bộ thiết bị vệ sinh trên tàu đang trong thời gian bảo hành. Các công ty vận tải ĐS Sài Gòn và Hà Nội đang cùng các nhà cung cấp thiết bị kiểm tra, đánh giá thiết bị qua thời gian sử dụng, điều chỉnh tiếp thu các ý kiến đóng góp để tiếp tục nghiên cứu điều chỉnh thiết bị sao cho phù hợp với thực tế khai thác, vận dụng trên đường sắt Việt Nam; đồng thời tăng cường công tác hướng dẫn để hành khách đi tàu sử dụng thiết bị đảm bảo phù hợp với công nghệ và thuận tiện cho hành khách.